تا حالا بازی کرده اید؟ بی شک برای گذراندن اوقات فراغت خود حتی برای یک بار، بازی های مختلفی را امتحان کرده اید. بازی کردن نوعی تفریح و سرگرمی رایج است؛ که از دیرباز تا کنون در تمامی خانواده ها و در تمامی سنین انجام می شود. جذابیت و حال خوبی که انجام بعضی از بازی ها به شما می دهد؛ می تواند برای ساعاتی ذهن شما را از روزمره دور و آرام کند. با توجه به عصر دیجیتال و گسترش بازی های آنلاین در این مقاله به اثرات مثبت و مخرب بازی ها در کودکان و نوجوانان می پردازیم.
معنای بازی کردن و انواع آن
فعالیت هایی که برای سرگرمی، گذراندن اوقات فراغت، ایجاد نشاط و هیجان انجام می شود؛ بازی می گویند.
بازی ها اهداف انواع و قوانین مختلفی دارند و هر بازی ممکن است؛ در سبک و نحوه انجام، تعداد کارکتر و افراد تیم متغیر باشد. بازی ها، هم به صورت انفرادی و هم به صورت جمعی انجام می شود. در بازی ها کودکان مهارت های بسیاری کسب می کنند و تاثیرات مهمی در ذهن، روان و حتی جسم آن ها دارد.
بسیار مهم است؛ که کودک و نوجوان شما وقت و انرژی خود را صرف چه بازی هایی می کند. در این قسمت به انواع بازی ها در کودکان و نوجوانان می پردازیم.
بازی های نمایشی و خیالی :
قرار گیری کودکان در نقش ها و شخصیت های مختلف مثل : ایفای نقش پدر و مادر در بازی ( خاله بازی ) و ایفای نقش الگو های معروف را بازی نمایشی می گوید. بازی های نمایشی قدرت تصور و انتزاع را در ذهن کودکان و نوجوانان ایجاد می کند و باعث می شود آن ها به تمامی جنبه های احساسی خود اهمیت دهند.
بازی حرکتی و جسمانی :
تا حالا در کودکی قایم باشک یا موش و گربه بازی کرده اید ؟ بازی های حرکتی انرژی کودکان را تخلیه می کند و باعث رشد هوش هیجانی آن ها می شود. با تحرک داشتن، سلامت جسمانی کودکان و نوجوانان ارتقا می یابد و از طرفی این بازی ها چون به صورت گروهی انجام می شود؛ باعث اجتماعی تر شدن کودکان و نوجوانان خواهد شد.
بازی های مجازی و دیجیتالی :
علاوه بر بازی های فیزیکی و حضوری، بازی های آنلاین و کامپیوتری بسیار زیادی وجود دارد. سازنده های بازی های آنلاین تمامی سلایق را در نظر گرفته اند و به همین علت، این نوع بازی ها محبوب همگان در تمامی سنین هستند. مضرات بازی های آنلاین بسیار زیاد است و باعث گوشه گیری و درون گرایی افراطی در کودکان و نوجوانان می شود. بازی های انفرادی و مجازی باعث کاهش اعتماد به نفس می شود و حضور نوجوانان را در جامعه و اجتماع تحت تاثیر قرار می دهد.
بازی های سنبلیک و نمادین :
در بازی های سنبلیک کودکان، شی و جسمی را به جای شی و جسم دیگری تصور می کنند. مثلا تصور صندلی آشپزخانه به جای صندلی ماشین در دسته ی بازی های نمادین قرار می گیرد. قدرت خلاقیت و تجسم سازی کودکان در این نوع از بازی ها به شدت تقویت می شود.
بازی های مهندسی و سازنده :
به بازی هایی که یک کودک توسط اجسامی مانند : لوگو / خانه سازی و اشکال هندسی آثار مختلفی را خلق می کند؛ بازی های سازنده می گویند. این نوع بازی ها تاثیر زیادی در قدرت حل مسئله، خلاقیت و اعتماد به نفس در کوکان و نوجوانان دارد.
بازی های فکری و ذهنی :
اگر می خواهید کودکی با ذکاوت و هوش بالا تربیت کنید؛ او را به انجام بازی های فکری تشویق کنید. شطرنج، انواع بازی های معمایی و راز گونه باعث تقویت حافظه و ساختار هوش کودک و نوجوان می شود.
مراحل مختلف شروع بازی از کودکی تا نوجوانی
اولین مرحله : حرکت دادن دست و پا ها و اندام های حرکتی جز بازی های اولیه در نوزادان است. بدون دخالت محیط اطراف، کودکان تا سه ماهگی تنها با جسم خود بازی می کنند.
دومین مرحله : بازی های کودکان 3 تا یک سال بیشتر جنبه ی انفرادی دارد و نسبت به سنین پایین تر، به محیط اطراف خود بیشتر واکنش نشان می دهند. کودک در این مرحله به اسباب بازی های اطراف بیشتر توجه می کند.
سومین مرحله : از یک سالگی به بعد با توجه به افزایش مهارت، کودکان به محیط و اطراف شان واکنش بیشتری نشان می دهند. در این مرحله کودکان تنها تماشاچی و ناظر به بازی کردن کودکان دیگر هستد. تماشای بازی کودکان دیگر جنبه ی ارتباطات اجتماعی را در کودک ایجاد می کند.
چهارمین مرحله : از یک و سال نیم تا دوسالگی، کودک در کنار کودکان دیگر به صورت هم راستا بازی می کنند؛ به این معنا که در کنار آن ها می نشینند ولی به صورت تک نفره مشغول بازی می شوند.
پنجمین مرحله : مشارکت در بازی های گروهی در کودکان از سنین سه سالگی ایجاد می شود. در این سن کودک در کنار کودکان دیگر، با اسباب بازی مشغول به بازی کردن می شوند. در این مرحله توانایی حل مسئله، ارتباطات و رشد زبان تقویت می شود. البته بازی ها در این سن قوانین و هدف ندارند.
ششمین مرحله : در این مرحله بازی های کودکان با توجه به افزایش شناخت و مهارت های مختلف، به صورت سازماندهی شده و بر اساس هدف خاص دنبال می شود. تقویت قوه ی استدلال و ایجاد ارزش ها در کودک از اثرات بازی در این مرحله است.
دلایل علاقه مندی کودکان و نوجوانان به بازی های آنلاین و کامپیوتری
احساس رضایت درونی و لذت کسب مقام اول :
بردن در بازی و قدرت تسلط در زمینه ای خاص، کودکان و نوجوانان را ترغیب به بازی های آنلاین می کند. تکرار در ایجاد لذت بر اثر کسب مقام اول در بازی های آنلاین اعتماد به نفس نوجوان و کودک را به شدت افزایش می دهد.
معاشرت و خوش گذرانی از بازی ها :
با توجه به میل عمیقی که انسان به خوش گذرانی دارد؛ بازی کردن به ویژه بازی های آنلاین، می تواند این میل را ارضا کند. بازی کردن مخصوصا در نوجوانان این نیاز را برطرف می کند.
فاصله گرفتن از زندگی واقعی :
عدم رضایت از زندگی حقیقی و واقعی در نوجوانان و کودکان بنا به هر دلیلی آن ها را به سمت بازی ها می کشاند. بازی های آنلاین چون واقعیتی ندارد، باعث ابراز احساسات درونی در نوجوان می شود. مثلا ممکن است؛ در بازی به جنگ و نبرد با جنس مخالف خود بروند؛ در حالی که در واقعیت عاجز از نبرد تن به تن هستند.
بودن در رابطه ی اجتماعی قابل دسترس :
بازی های کامپیوتری به خصوص بازی های آنلاین و زنده، این شرایط را برای نوجوانان فراهم می کند؛ که راحت تر به معاشرت و رقابت با دیگران بپردازد.
احساس پذیرفته شدن از بازی ها :
این احساس، مخصوصا در نوجوانان یک حس عمیق و حیاتی است. حس پذیرش از سوی دیگران در بازی ها آنلاین که فردی زورگو هم وجود ندارد بیشتر است. در بازی آنلاین افراد راحت تر افراد تیم و حتی رقیب خود را می پذیرند.
رقابت با هم کلاسی ها و دوستان :
تعریف کردن هم کلاسی ها از بازی ها به شدت در میل و رغبت کودک و نوجوان اثر می گذارد. تایید و گرایشات اجتماعی باعث می شود؛ خیلی از نوجوانان زمان زیادی را صرف بازی هایی کنند؛ که صرفا در همان برهه از زمان معروف شده است حتی اگر هدف و معنای خاصی نداشته باشد.
بهای ارزان و قابل دسترس بودن بازی های آنلاین :
علاوه بر تنوع بالای بازی های آنلاین، بسیاری از این بازی ها رایگان و نسبتا بهای اندکی دارند؛ به همین علت کودک و نوجوانان به این بازی ها روی می آورند. شما با گوشی دست خود می توانید؛ در یک روز بازی مختلف را دانلود کنید.
تاثیرات بازی های آنلاین در جسم و ذهن کودکان و نوجوانان
باتوجه این که هر فردی از نوزادی تا بزرگسالی بازی های مختلفی را انجام می دهد و جز جدایی ناپذیر از زندگی انسان به خصوص کودکان است؛ که تایم بیشتری را در زمینه بازی صرف می کنند؛ در نتیجه تاثیرات بازی کردن در سن و زمان کودکی و نوجوانی بسیار حائز اهمیت است.
بازی کردن می تواند هم مفید واقع شود و هم مضررات مختلفی دارد.
تاثیرات مثبت بازی در کودکان و نوجوانان
- تقویت مهارت یادگیری و افزایش خلاقیت در کودکان
- افزایش توانایی روبرو شدن با چالش ها و قدرت حل مسئله
- یادگیری مهارت های مدیریتی، از جمله مدیریت زمان و مدیریت مالی در نوجوانان
- تقویت عضلات و اندام های حرکتی در جسم و هماهنگی بین آن ها در بازی های فیزیکی
- تقویت مهارت های ذهنی و شناختی مانند : تجسم سازی و تصویر سازی سه بعدی
- بهبود و ایجاد ارتباط موثر و کارآمد با افراد دیگر
- تقویت حافظه و هوش ریاضی و ساختاری مغز با انجام بازی های فکری
- خلق فرد ایده پرداز، مخترع و مکتشف در نوجوانان
- ایجاد هیجان، انگیزه، شور و نشاط در کودکان
- ایجاد شخصیتی شجاع و خلق رهبری مقتدر در زندگی واقعی
- تجربه کردن رقابت موثر و سالم در بین رقبا
- تربیت شخصیتی همراه و یاری دهنده به هم نوع خود با مشارکت در بازی های گروهی
- آشنایی با حوادث تاریخی در بازی های جنگی و باستانی
- معاشرت و ایجاد گروه های دوستی در بین کودکان و نوجوانان
- ایجاد سروتنین در خون و حس شادی در افراد
- جلوگیری از دورن گرایی و افسردگی در بین نوجوانان
- افزایش مهارت تصمیم گیری اصولی در مواقع حساس
- ورزش و بهبود سلامتی از طریق بازی های حرکتی
- کسب تجربیات مختلف و استفاده از آن ها در زندگی
- کنترل احساسات و عواطف در اثر بازی کردن
تاثیرات منفی بازی در کودکان و نوجوانان
- خشونت و پرخاشگری در رفتار کودکان و نوجوانان
- گوشه گیری و انزوا به خصوص در نوجوانان
- پیری چشم و کاهش بینایی
- ایجاد اعتیادهای مختلف در نوجوانان با بازی کردن زیاد
- ایجاد میگرن و احساس درد در نواحی سر
- از بین رفتن ارزش ها در اثر بازی های مخرب
- افسردگی و اضطراب در اثر بازی های اکشن
- تاثیر در جنبه های مختلف زندگی، ارتباط کم با خانواده و ضعیف شدن در امور درسی و مدرسه
- کاهش شدید تمرکز در اثر بازی های آنلاین و کامپیوتری
- ضعف عضلات جسمانی و حرکتی
- ایجاد خصوصیات منفی در نوجوانان مانند : ولخرجی، تنبلی و سهل انگاری
- نرسیدن به اصول بهداشت و مراقبت های شخصی به علت نداشتن وقت و خستگی در اثر بازی کردن زیاد
- شکل گیری منیت و غرور کاذب در اثر برد های متوالی در بازی ها
- ایجاد تمایلات و گرایشات عجیب و خارج از عرف جامعه
چگونه بازی کردن کودکان و نوجوانان را مدیریت و کنترل کنیم ؟
- برنامه ریزی و داشتن زمان مشخص و محدود برای بازی کردن
- جایگزین کردن بازی های خانوادگی و فیزیکی به جای بازی های آنلاین
- داشتن برنامه ای جذاب و متنوع مثل : طبعیت گردی / سفر / کتاب خوانی / نواختن و آموزش موسیقی / رفتن به کلاس های مهارتی
- وقت گذاشتن و صحبت محبت آمیز با کودکان و نوجوانان
- از مشاورین کمک بگیرید
کلام آخر :
کودک و نوجوان خود را از بازی کردن منع نکنید. اما با تعیین چهارچوب و محدودیت های مورد تایید خانواده می توانید تا حد زیادی نوجوان و فرزند خود را کنترل کنید؛ و حداقل امکان از آسیب های بازی ها به خصوص بازی های آنلاین جلوگیری کنید.