سایکوز یا روان پریشی یکی از انواع اختلالات شدید و خطرناک روانی است که فرد از حالت طبیعی خارج می شود ؛ درواقع برای توصیف وضعیتی استفاده می شود که مغز تحت تاثیر قرار گرفته و ارتباطش را با واقعیت از دست می دهد. در این حالت ممکن است فرد دچار توهم و هذیان گویی شده و چیزهایی ببیند و بشنود که در دنیای واقعی وجود ندارند. در واقع فرد بیمار نمی تواند تفاوتی بین افکار درونی و واقعیت های اطراف خود قائل شود.
روان پریشی یا سایکوز چیست؟
روان پریشی یا سایکوز بر افکار، احساسات، عواطف و رفتار فرد بیمار تاثیر می گذارد. سایکوز یکی از اختلالات روانی جدی است که رابطه فرد را با واقعیت دچار مشکل می نماید به طوری که فرد توهم های خود را کاملا باور دارد و قدرت تشخیص واقعیت یا خیال را ندارد. توهم در این افراد یا به صورت دیداری و یا به صورت شنیداری ایجاد می شود. بیمار در توهمات شنیداری خود ممکن است صداهای مختلفی مانند حرف زدن، خندیدن یا فریاد زدن را در گوش خود بشنود. در توهمات دیداری نیز به این صورت است که فرد چهره ها و افرادی را می بیند که در واقعیت وجود ندارند.
دلایل و علل ابتلا به روان پریشی
بیماری روان پریشی می تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود. از جمله مهم ترین این عوامل شامل موارد زیر است :
- ژنتیک و تغییرات شیمیایی مغز را می توان از دلایل مهم بروز این بیماری دانست.
- مصرف الکل، سیگار و مواد مخدر مانند آمفتامین ها، کوکائین و ال اس دی می تواند منجر به روان پریشی شود.
- استرس بیش از حد و اختلالات عصبی مانند بیماری آلزایمر و پارکینسون
- بیماری های جسمی شدید مانند عفونت های شدید، اچ آی وی یا تومور های مغزی
- بعضی از انواع صرع، سکته مغزی
- خوردن ضربه ناگهانی به سر و صدمات شدید مغزی
- تجربه احساسی تلخ مثل از دست دادن عزیزان یا تجاوز جنسی
انواع اختلالات روان پریشی یا سایکوز
اختلالات روان پریشی یا سایکوز انواع مختلفی دارد که بر اساس شدت بروز علائم و نوع نشانه هایی که فرد از خود بروز می دهد، با هم متفاوت هستند و معیار های تشخیصی خاص خود را دارند. موارد زیر چند مورد از اصلی ترین و شایع ترین انواع اختلالات روان پریشی یا سایکوز هستند.
- اختلال روان پریشی مختصر
- اختلال هذیانی
- اختلال اسکیزوفرنی
- اختلال اسکیزوافکتیو
- اختلال روان پریشی ناشی از مصرف مواد
- اختلال روان پریشی ارگانی
- افسردگی شدید
- روان پریشی در اختلال دو قطبی
اختلالات روان پریشی مختصر :
اختلال روان پریشی مختصر یا گذرا یکی از انواع اختلالات سایکوز است و عامل شروع آن معمولا عوامل مهم استرس زا و مشکلاتی که در زندگی فرد بوده و روان او را تحت تاثیر قرار داده، می باشد. مثلاً زمانی که فردی، مرگ یکی از اعضای خانواده ی خود، حوادث آسیب زا، تغییرات اساسی در زندگی یا مشکلات عاطفی را تجربه می کند. مدت زمان بروز علائم در این عارضه، کوتاه و معمولاً کمتر از یک ماه است و بعد از آن علائم سایکوز به تدریج از بین می رود.
اختلال هذیانی :
یکی دیگر از حالت های سایکوز، اختلال هذیانی است. افراد مبتلا به این اختلال به چیزهایی اعتقاد دارند که اساسا وجود خارجی ندارند و عقاید آن ها براساس نوعی توهم شکل می گیرد. این بیماران اعتقادات نادرستی دارند که به شدت در افکار و ادراکات آن ها ریشه دوانده است و حتی ارائه اطلاعاتی که خلاف آن را ثابت کند، تغییری در باور آن ها ایجاد نخواهد کرد. اختلالات هذیانی می توانند موضوعات مختلفی مانند توطئه، توهم دنبال شدن و تحت تعقیب بودن، آزار و اذیت، حسادت یا مأموریت های الهی را شامل شوند. مداوم بودن اختلال هذیانی، پیامد های عمیقی بر عملکرد روزانه فرد خواهد داشت. این باور های اشتباه و غلط به طور قابل ملاحظه ای توانایی فرد را در جنبه های مختلف زندگی از جمله کار، روابط و مراقبت از خود مختل می کند.
اختلال اسکیزوفرنی :
اسکیزوفرنی یک اختلال روانی مزمن و شدید است که تأثیر عمیقی بر عملکرد شناختی، عاطفی و رفتاری فرد می گذارد. افراد بیمار، تغییرات رفتاری مانند هذیان گویی و توهم دارند. این بیماری برای مدت طولانی در فرد باقی می ماند.
اختلال اسکیزوافکتیو :
اختلال اسکیزوافکتیو یک بیماری روانی مبهم و عجیب است که با علائم همزمان اسکیزوفرنی و اختلالاتی مثل افسردگی یا دو قطبی بودن نمایان می گردد. توهمات و هذیان گویی که مشخصه ی اسکیزوفرنی هستند هم در موارد ابتلا به اختلال اسکیزوافکتیو دیده شده که باعث نقص در ادراکات صحیح و واقعی در فرد می شود و ممکن است نظام ارزش ها و باور های او را تحت تاثیر منفی قرار دهد. از طرفی هم فرد دچار احساسات و هیجانات منفی مثل ابتلا به افسردگی، تجربه غم و اندوه های آزار دهنده، احساس پوچی و آشفتگی خواهد شد.
روان پریشی ناشی از مصرف مواد :
افرادی که از مواد مخدر و الکل استفاده می کنند، در معرض ابتلا به این نوع اختلال قرار دارند. اختلال روان پریشی ناشی از مواد، در اثر مصرف یا ترک مواد ایجاد می شود. مصرف برخی از مواد مخدر به دلیل اثر گذاری بر مغز، فرد را دچار توهمات می کند و حتی ممکن است پس از ترک برخی از این مواد مانند کوکایین، شیشه، الکل و کراک فرد دچار آشفتگی روانی و هذیان شود. علاوه بر مواد مخدر ممنوع، برخی دارو های مجوزدار مانند استروئید ها نیز می توانند باعث ایجاد توهم بشوند. افرادی که به مصرف این دست از دارو ها و الکل اعتیاد دارند، با قطع ناگهانی مواد ممکن است دچار اختلالات روان پریشی شوند.
اختلال روان پریشی ارگانی :
یکی دیگر از انواع سایکوز، روان پریشی ارگانی است که فرد به جسم خود صدمه وارد می کند و در معرض آسیب هایی در قسمت سر، بیماری های مغزی و سایر عفونت ها قرار می گیرد و در این مورد مغز کارکرد درست و روتین خود را از دست داده و همین باعث به وجود آمدن آسیب های روحی و روانی در فرد می گردد.
افسردگی شدید :
جالب است بدانید افرادی که مبتلا به افسردگی شدید هستند هم، امکان ابتلا به اختلالات سایکوز را دارند و بعضا دیده می شود که از خود علائم روان پریشی بروز می دهند ؛ یعنی در کنار احساس ناکامی، غم و غصه های طولانی، کرختی، بیحالی و بی انگیزگی در وجودشان، دچار توهمات و هذیان گویی هم می شوند.
روان پریشی در اختلال دو قطبی :
اختلال دو قطبی هم یکی دیگر از اختلالات سایکوز است. این مورد به صورتی است که فرد از حالت تعادل خارج است و ممکن است دمی در حالت خوشحای و سرمستی باشد و دمی در حالت ناراحتی عمیق و اندوه فراوان. به نوعی آشفتگی و سردرگمی را تجربه می کند و چون خلقیات فرد در این نوع از روان پریشی درگیر می شود ؛ به آن سایکوز خلقی هم می گویند و در موارد حاد که فرد، دچار افسردگی شدید شود، هذیان گویی و پریشانی از خود بروز می دهد.
علائم و نشانه های روان پریشی
علائم روان پریشی در افراد مختلف بسته به نوع اختلال، میزان و شدت آن متفاوت است. گاهی اوقات ممکن است فرد علائم هشداردهنده ای را قبل از ابتلا به این بیماری تجربه کند. در برخی افراد علائم اختلال به سرعت ظاهر می شود و در برخی دیگر به تدریج بروز می کند. علائم و نشانه های روان پریشی عبارتند از :
- اضطراب عمومی
- هذیان گویی
- منزوی شدن و دوری کردن از خانواده و دوستان
- توهم دیداری مانند دیدن اشیاء یا افراد غیر واقعی
- توهم شنیداری مانند شنیدن صدایی که با فرد صحبت می کند یا او را خطاب قرار می دهد.
- توهم بویایی و چشایی مانند بوییدن و مزه کردن چیزهایی که وجود ندارد.
- توهم توطئه و باور به اینکه گروهی در تلاشند تا به او آسیب برسانند.
- احساس سوء ظن و حسادت
- تغییرات خلق وخو
- مشکلات خواب و تغییر در عادات خواب
- مشکلات در تمرکز
- رفتار روانی حرکتی غیرمعمول مانند بی قراری و ضربه زدن
- کوتاهی و غفلت در مراقبت از خود و عدم توجه به سلامت جسمانی
- داشتن افکار و عقایدی که برای دیگران عجیب است.
- اختلالات خفیف یا متوسط در زبان، سطح انرژی و تفکر
- افکار یا اقدامات خودکشی و خودزنی
تشخیص اختلالات روان پریشی یا سایکوز
تشخیص به موقع و زود هنگام اختلالات روان پریشی، عامل بسیار مهمی در مسیر درمان این بیماری است. برای تشخیص اختلال روان پریشی، پزشکان ممکن است از بیمار سوالاتی بپرسند تا به تعیین علت روان پریشی بیمار کمک کند. همچنین پزشک باید بیمار را برای ارزیابی و درمان بیشتر به متخصص سلامت روان ارجاع دهد. آزمایش های پزشکی و تصویربرداری از مغز مانند ام آر آی نیز در بررسی عملکرد مغز و کسب اطمینان از وجود یا نبود مشکلات دیگر در تشخیص، راه گشا است.
درمان اختلالات روان پریشی
درمان اختلالات سایکوز به میزان شدت و نوع آن بستگی دارد و معمولاً برای آرامش لحظه ای و سریع بیمار دارو درمانی انجام می گیرد. در بسیاری از مواقع افراد با مصرف یک دوره دارو درمان می شوند و در برخی اوقات نیز لازم است فرد دوره های درمان طولانی مدتی را پشت سر بگذارد تا بهبود پیدا کند. در ادامه به رایج ترین روش های درمان اختلالات روان پریشی می پردازیم.
- دارو درمانی
- درمان شناختی رفتاری
- آرام سازی سریع
- بستری کردن فرد
دارو درمانی :
داروهای ضد روان پریشی اصلی ترین روش درمان، برای افراد مبتلا به بیماری روان پریشی هستند. با توجه به میزان و شدت بیماری و نوع علائمی که فرد از خود نشان می دهد، انتخاب نوع دارو و میزان مصرف آن برای او متفاوت است. مصرف این داروها موجب کاهش توهمات و هذیان گویی می شود و به بیمار کمک می کند تا بهتر فکر کند. در بیشتر موارد، افراد دچار این اختلال، پس از مدتی نیاز به مصرف دارو ها نخواهند داشت، اما در اختلالاتی مانند اسکیزوفرنی ممکن است نیاز به مصرف دارو به شکل مادام العمر باشد. بعضی از رایج ترین دارو هایی که روانپزشکان برای درمان روان پریشی تجویز می کنند عبارتند از : هالوپریدول (Haldol)، کلرپرومازین (تورازین)، کلوزاپین (کلوزاریل). تجویز سایر انواع دارو ها مانند دارو های ضد افسردگی، تثبیت کننده های خلق و خو، بنزودیازپین ها در کنار دارو های ضد روان پریشی، می تواند برای برخی از اختلالات روان پریشی نیز مفید باشد.
درمان شناختی رفتاری :
درمان شناختی رفتاری یک روش گفتار درمانی است که طی جلسات مداوم و منظم زیر نظر پزشک و درمانگر انجام می شود. این جلسات گفتگو به ایجاد مهارت هایی برای کنترل پریشانی عاطفی و تغییر افکار و رفتار های نامطلوب کمک می کند و سبب کنترل و مدیریت بهتر بیماری در فرد می شود.
آرام سازی سریع :
گاهی اوقات افرادی که دچار اختلالات روان پریشی هستند، می توانند در معرض آسیب رساندن به خود یا دیگران قرار گیرند. از همین رو در این مواقع لازم است از روشی برای آرام سازی سریع این افراد کمک گرفت. معمولاً در این شرایط پزشک یا پرسنل اورژانس برای آرام کردن فرد از تزریق داروهای خاصی استفاده می کنند.
بستری کردن فرد :
در بعضی از موارد که شدت بیماری اوج می گیرد و فرد خطر آسیب رساندن جدی به خود یا اطرافیان را دارد، برای انجام اقدامات لازم جهت تثبیت و مدیریت علائم با مداخله ی حرفه ای، بیمار برای مدت زمان مشخصی بستری می شود.
عوارض روان پریشی
اختلال سایکوز بر جنبه های مختلف زندگی فرد تاثیر می گذارد. افرادی که به انواع اختلالات روان پریشی مبتلا می شوند، بیشتر از سایر افراد در معرض استفاده از مواد مخدر و الکل قرار می گیرند. این افراد ریسک بالاتری برای آسیب رساندن به خود و یا دیگران دارند و احتمال خطر خودزنی و خودکشی در آنان نیز بیشتر است. بی خوابی و بی اشتهایی هم از دیگر عوارض آن خواهد بود. در صورت عدم تشخیص به موقع و درمان این اختلال، احتمال بروز و شدت این عوارض بسیار بیشتر می شود.
کلام پایانی
اختلالات روان پریشی یکی از سخت ترین اختلالات مربوط به سلامت روان است که تاثیرات بسیار منفی روی زندگی افرد می گذارد. معمولاً افرادی که به این اختلال روانی مبتلا هستند دنیا را به شکلی متفاوت می بینند و کمتر در مورد آن صحبت می کنند و از همین رو نیاز به کمک دارند. بیشتر بیماران مبتلا در صورتی که درمان مناسب را دریافت کنند، به شکل قابل توجهی بهبود پیدا می کنند. شما هم اگر تجربه ایی از اختلالات روان پریشی در خود و یا اطرافیان داشتید در صورت تمایل با ما به اشتراک بگذارید.