
اختلال یادگیری یک بیماری عصبی است که افرد با وجود داشتن هوش و انگیزه کافی، در یک یا چند زمینه یادگیری مشکل دارند. ساختار مغزی این کودکان به گونه ایی است که به درستی نمی توانند اطلاعات را دریافت، ارسال و پردازش کنند و موجب بروز مشکل در یادگیری اطلاعات و مهارت های جدید در این افراد می شود. شایع ترین انواع اختلالات یادگیری شامل مشکلات خواندن، نوشتن، ریاضیات، استدلال، شنوایی و گفتار است. درک این نکته مهم است که ناتوانی های یادگیری می توانند زندگی فرد را فراتر از تحصیلات تحت تأثیر قرار دهند و بر روی روابط با خانواده، دوستان و در محل کار تأثیر بگذارند و باید بدانید که اکثر کودکان دچار اختلال یادگیری به اندازه ی سایر کودکان باهوش هستند، فقط باید به گونه ایی آموزش ببینند که با شیوه ی یادگیری خاص آن ها، سازگار و هماهنگ باشد.

علت ایجاد اختلال یادگیری
دلیل مشخص و معینی برای اختلالات یادگیری وجود ندارد، بلکه مجموعه ای از فاکتورها و عوامل هستند که به طور معمول بر نحوه ی پردازش اطلاعات توسط مغز تأثیر می گذارند اما ارتباطی به هوش ندارند. از جمله مهم ترین دلایل ایجاد اختلال یادگیری به موارد زیر می توان اشاره کرد :
عوامل ارثی و ژنتیکی :
بخش قابل توجهی از کودکان مبتلا به ناتوانی یادگیری دارای سوابق ژنتیکی و ارثی هستند. کودکانی که این اختلال در یکی از والدین شان وجود داشته باشد، به احتمال بیشتری دچار اختلال یادگیری خواهند شد.
مشکلات بارداری و بعد از زایمان :
آسیب های وارد شده در طول دوران بارداری مانند رشد ضعیف رحم، وزن کم نوزاد هنگام تولد، زایمان زودرس یا طولانی و مصرف مواد مخدر یا الکل در دوران بارداری و همچنین آسیب های نوزادی مانند ضربه های فیزیکی، آسیب های سر یا بیماری های سیستم عصبی ممکن است در ایجاد اختلالات یادگیری نقش داشته باشند.
عوامل محیطی :
عوامل محیطی هم در شکل گیری اختلال یادگیری موثر هستند. مانند قرارگرفتن در معرض مواد سمی مانند سرب.
آسیب های روانی :
آسیب های روانی مانند اضطراب و استرس و یا سوء استفاده عاطفی در دوران کودکی خطر ابتلا به اختلالات یادگیری را افزایش می دهد.
بیماری های زمینه ای :
وجود بیماری های زمینه ایی مانند ADHD و اتیسم خطر ابتلا به اختلالات یادگیری را به صورت معناداری افزایش می دهند.

تشخیص و شناسایی اختلالات یادگیری
تشخیص اصلی اختلالات یادگیری باید توسط روانشناس یا روانپزشک صورت بگیرد. با وجود این که بسیاری از نشانه های اختلال یادگیری از اوایل دوران کودکی شروع می شود و تا پیش دبستانی و مهدکودک ادامه می یابد، متخصصان تا زمانی که کودک در کلاس ابتدایی نباشد، تمایلی به تشخیص اختلال یادگیری ندارند. اغلب کودکان پس از تجربه مشکلات مداوم یادگیری در مدرسه برای ارزیابی ارجاع داده می شوند. از آنجایی که مشکلات خواندن، نوشتن و یا ریاضی مشکلات قابل تشخیصی در طول سال های مدرسه هستند، ناتوانی های یادگیری اغلب زمانی که کودک در مدرسه است شناسایی می شود.
اختلالات یادگیری در کودکان مختلف، متفاوت هستند. ممکن است که یک کودک با خواندن کتاب مشکل داشته باشد، درحالی که کودکی دیگر نتواند درس ریاضی را خوب متوجه شود. این مشکلات متفاوت است اما همه ی آن ها شامل اختلالات یادگیری می شوند. با توجه به این تفاوت ها در هر کودک، باید به صورت مجزا، موارد تشخیصی بررسی شود تا بتوان نظر نهایی در مورد تشخیص اختلال یادگیری داده شود. از جمله موارد اصلی در تشخیص اختلال یادگیری به موارد زیر می شود اشاره کرد :
- توجه به توانمندی های ذهنی کودک
- بررسی بالینی تاریخچه رشدی، پزشکی، آموزشی و خانوادگی کودک
- توجه به رفتار های اجتماعی یا تطبیقی کودک
- توجه به یک سری اختلالات و ناتوانی در دوران کودکی
- گزارش نمرات آزمون و مشاهدات معلم و پاسخ به مداخلات تحصیلی

علائم و نشانه های اختلال یادگیری
اختلال یادگیری در سنین مختلف با نشانه های متفاوتی همراه است. شناسایی اختلالات یادگیری همیشه آسان نیست. به دلیل تنوع گسترده، هیچ علامت یا نشانه ای وجود ندارد که بتوان آن را اثبات قطعی برای یک مشکل دانست. با این حال در سنین مختلف، بعضی از علائم هشداردهنده بیشتر شایع هستند. اگر در رابطه با آن ها آگاهی وجود داشته باشد، می توان یک اختلال یادگیری را سریع تر تشخیص داد و خیلی زود قدم هایی برای کمک به کودک برداشت. در مرحله ی اول تشخیص بیماری به عهده ی والدین است اما تشخیص نهایی باید توسط روانشناس صورت پذیرد. از جمله علائم و نشانه های اختلالات یادگیری به موارد زیر می توان اشاره کرد :
- تأخیر در گفتار و مشکلات تلفظی
- مشکل در یادگیری کلمات جدید و یافتن کلمه مناسب
- مشکل در بستن دکمه، کشیدن زیپ و بستن بند کفش
- مشکل در گم کردن وسایل شخصی یا جا گذاشتن مداوم آن ها
- مشکل در تشخیص و درک مفهوم زمان
- مشکلات خواندن و یا نوشتن
- مشکل استدلالات ریاضی و نقص در یادگیری مفاهیم و معانی اعداد یا محاسبات
- مشکلات توجه
- عدم هماهنگی هنگام حرکت و هماهنگی ضعیف دست وچشم یا بدن
- دیرتر از بقیه کودکان صحبت کردن و کمتر از حد معمول بودن دایره ی لغات شان
- مقاومت در مقابل انجام تکالیف یا فعالیت هایی که نیاز به خواندن، نوشتن یا ریاضیات دارد.
- مشکل در به خاطر سپردن مطالبی که به تازگی یاد گرفته اند و عدم تسلط به آن ها
- روخوانی دشوار، کند و نادرست کلمات
- اختلال در مهارت های شنیداری و گفتاری
- در حالت شنیداری صدا را به درستی می شنود اما تفاوت های ظریف صدا ها را به درستی متوجه نمی شود.
- خط بسیار بد، نامفهوم و غلط نوشتن زیاد، نشان دهنده اختلال در نوشتن است.
انواع اختلالات یادگیری
اختلالات یادگیری بر اساس اینکه کودک در کدام مرحله از دریافت، پردازش، به خاطر سپردن اطلاعات و ایجاد یک خروجی از اطلاعات دریافتی، دچار نقص و ناتوانی در یادگیری است، متفاوت هستند. اختلال یادگیری طیف گسترده ای از مشکلات یادگیری را در برمی گیرد که انواع مختلفی دارد و ممکن است که کودک در یک یا چند زمینه دچار اختلال یادگیری باشد. انواع شایع اختلالات یادگیری عبار ت است از :
- اختلال خواندن
- اختلال نوشتن
- اختلال ریاضی
- اختلال زبانی و کلامی
- اختلال شنوایی
- اختلال بینایی
- اختلال حرکتی

اختلال یادگیری خواندن : نارساخوانی یکی از شایع ترین و شناخته شده ترین اختلال یادگیری است که بر مهارت های خواندن تاثیر می گذارد. بسیار مهم است که بدانیم نارساخوانی نشانه ایی از پایین بودن هوش کودک نیست، بلکه نقصی خاص در پردازش اطلاعات واج شناختی است. در اختلال خواندن، کودک نمی تواند مطالب را خوب بخواند. نمی تواند حروف و کلمات را خوب به هم چسبانده و ارتباط بین کلمات را باهم درست کند و درک رابطه بین صدا ها، حروف و کلمات برای کودک مشکل می باشد. اختلال خواندن غالبا با مشکلاتی در صحیح خوانی، رمزگشایی، سرعت و دقت در خواندن و درک مطلب توصیف می شود.
اختلال یادگیری نوشتن : اختلال نوشتن بر توانایی کودک در نوشتن منظم و کارآمد تاثیر می گذارد. این اختلال می تواند خود را به صورت درشت نویسی، کوچک نویسی، بد خط نویسی، کند نویسی، وارونه نویسی، آیینه ای نوشتن نشان دهد. کودکان مبتلا به اختلال نوشتن در دوران ابتدایی، با سازماندهی افکار روی کاغذ و بیان آن ها به صورت نوشته، دچار مشکل می شوند.
اختلال یادگیری ریاضی : یکی از انواع اختلالات یادگیری که در کودکان معمولا دیر تشخیص داده می شود، اختلال ریاضی است. اختلال ریاضی به عنوان یک ضعف در انجام محاسبات ریاضی و یا حل کردن مسائل ظاهر می شود. این کودکان، در یادگیری اعداد و نماد های جمع و تفریق، حفظ کردن جدول ضرب، درک زمان و ساعت، یادگیری شمارش و درک مسئله، مشکل دارند و در محاسبات ریاضی کند و بی دقت هستند. برای کمک به این کودکان پیشنهاد می شود که ریاضی را به صورت بازی و سرگرمی به آن ها آموزش دهند و تمرین بیشتری نسبت به بقیه با آن ها شود.
اختلال یادگیری زبانی و کلامی : اختلالات یادگیری زبان و ارتباطات شامل درک زبان یا گفتار در زبان است. اختلال یادگیری زبانی اختلالی است که در نتیجه آسیب به مناطقی از مغز که توانایی های زبانی را تولید و پردازش می کنند، ایجاد می شود و معمولا بر مواردی مانند گرامر، لغات، درک معنای کلمات و درک مطلب تاثیر می گذارد و سبب اختلال در گفتار، اختلال در درک کلام و اختلال در توانایی تکرار می شود.
اختلال یادگیری شنوایی : اختلال پردازش شنوایی یک نوع اختلال یادگیری خاص است که معمولاً برای اولین بار در کودکان خردسال مشاهده می شود. در این اختلال کودک کلمه ها و جمله ها را به اشتباه درک کرده و به اطراف خود به نادرستی واکنش نشان می دهد. توانایی شنیدن درست کلمات به شدت بر توانایی خواندن، نوشتن و املا تأثیر می گذارد. ناتوانی در تشخیص تفاوت های ظریف در صدا، به زبان آوردن کلمات و درک مفاهیم اساسی خواندن و نوشتن را دشوار می کند.
اختلال پردازش بینایی : اختلال پردازش بینایی، همانند اختلال شنوایی یک نوع اختلال یادگیری خاص و ویژه است زیرا در تعداد افراد کمتری اتفاق می افتد. اختلال بینایی شامل تشخیص ندادن تفاوت های ظریف در شکل ها، برعکس کردن حروف یا اعداد، جا انداختن کلمات، جا انداختن خطوط، درک نادرست عمق یا فاصله و یا داشتن مشکل در هماهنگی چشم ها و دست ها می باشد. این اختلال روی مهارت های حرکتی، درک مطلب و ریاضی اثر گذار است.
اختلال حرکتی : در اختلال یادگیری حرکتی بین اعضای بدن برای حرکت، هماهنگی کامل وجود ندارد و مهارت های حرکتی این کودکان دچار اختلال می شود. مانند : دویدن، پریدن، نوشتن یا قیچی کردن چیزی، در دست گرفتن مداد یا بستن دکمه های پیراهن
زمان مناسب برای تشخیص اختلال یادگیری از چه سنی شروع می شود ؟
همانطور که قبلا هم گفته شد، بسیاری از نشانه های اختلال یادگیری از اوایل دوران کودکی شروع می شود و تا پیش دبستانی و مهد کودک ادامه پیدا می کند و معمولاً از سال سوم ابتدایی به بعد می توان آن ها را تشخیص داد. اختلال یادگیری برای برخی از کودکان ممکن است خیلی زودتر و قبل از شروع مدرسه آشکار شود، در حالی که برای بعضی دیگر ممکن است تا دوران راهنمایی آشکار نشود. برای تشخیص درست و به موقع در اختلال یادگیری و همچنین برای درمان این اختلال در کودکان مهم است که کودک توسط یک متخصص واجد شرایط تست و معاینه شود. گاهی اوقات برای دستیابی به تشخیص دقیق، چند متخصص، خدمات را به صورت یک تیم هماهنگ می کنند. انواع متخصصانی که قادر به تست و تشخیص ناتوانی های یادگیری هستند، عبارتند از :
- متخصص مغز و اعصاب
- روانپزشک کودک
- متخصص اطفال
- متخصص اختلال یادگیری
- روانشناس بالینی
- روانشناس تربیتی
- روانشناس مدرسه
- کار درمانگر
- متخصص گفتار و زبان درمانی

درمان اختلال یادگیری
اختلال یادگیری اختلالی دائمی است که درمان قطعی ندارد، اما تشخیص زودهنگام و به موقع می تواند اثرات آن را کاهش دهد و باعث جلوگیری از مشکلات ناشی از این بیماری شود. تشخیص به موقع می تواند مهارت های کودک را گسترش دهد و به او کمک کند تا زندگی طبیعی خود را داشته باشد و احتمال موفقیت کودک در مدرسه، تحصیل و در زندگی را افزایش دهد. درمان اختلال یادگیری می تواند با روش های مختلفی، برحسب میزان و شدت اختلال صورت بگیرد. از جمله روش های درمانی عبارتند از :
- روان درمانی و گفتار درمانی
- دارو درمانی
- کلاس تقویتی و امکانات درسی
- درمان های مکمل و جایگزین

روان درمانی و گفتار درمانی :
یکی از موثر ترین روش های درمان اختلال یادگیری روان درمانی و گفتار درمانی است که با مراجعه به کلینیک روانشناسی و روانپزشکی انجام می شود. در این گونه موارد، درمانگر با استفاده از جدید ترین متد ها و روش ها، نسبت به درمان اقدام می نماید. در گفتار درمانی درمانگر بر بهبود مهارت های زبانی و ارتباطی تمرکز دارد. هدف اصلی گفتار درمانی، بهبود توانایی های گفتاری و توسعه مهارت های زبانی فرد است تا بتواند بهتر با محیط اطراف خود ارتباط برقرار کند و در فعالیت های روزمره موفق تر باشد.
دارو درمانی :
در بعضی از مواقع ممکن است که روانپزشک از دارو درمانی در کنار درمان های دیگر نیز استفاده کند. برای مثال اگر کودک مشکلات دیگری مانند افسردگی یا بیش فعالی داشته باشد معمولا مصرف دارو تجویز می شود. این دارو ها معمولا به گونه ای هستند که کمک زیادی به جلوگیری از اضطراب می کنند و در افزایش تمرکز کودک نیز بسیار موثر خواهند بود. در صورت استفاده از دوز مناسب دارو ، دارو ها می توانند در ابتدا پیشرفت زیادی برای درمان اختلال یادگیری داشته باشند. از مهم ترین دارو ها برای درمان این اختلال می توان به داروی ریتالین اشاره کرد که کمک زیادی به افزایش قدرت یادگیری در کودک می کند.
کلاس تقویتی و امکانات درسی :
کودکان مبتلا به اختلالات یادگیری به زمان بیشتری برای تمرین درس ها و تکمیل تکالیف شان نیاز دارند. کمک گرفتن از متخصصان و معلمین در کلاس های تقویتی به کودکان این امکان را می دهد که از روش های مناسب برای انجام تکالیف مدرسه، مطالعه و سازماندهی آموزش بهره ببرند. همچنین استفاده از ابزار های مختلف مانند ماشین حساب یا برنامه های تبدیل متن به گفتار می تواند به آن ها برای تقویت مهارت های شان کمک کننده باشد.
درمان های مکمل و جایگزین :
از جمله درمان های مکمل و جایگزین در درمان اختلالات یادگیری استفاده از ورزش، رژیم غذایی مناسب و استفاده از ویتامین ها است. ورزش نه تنها به بهبود سلامت جسمانی کمک می کند، بلکه باعث افزایش اعتماد به نفس نیز می شود. ورزش های منظم می تواند سبب تقویت و بهبود مهارت های حرکتی در کودکان دارای اختلال یادگیری شود. رژیم غذایی مناسب هم با تامین مواد مغذی مورد نیاز بدن، می تواند به بهبود عملکرد مغز و افزایش تمرکز کمک کند.
پیامد های عدم درمان اختلال یادگیری
عدم درمان اختلالات یادگیری می توانند باعث بروز مشکلات زیادی شوند. در صورت عدم درمان اختلال یادگیری، این اختلالات تا سنین بالاتر نیز در فرد باقی می ماند و فقط ممکن است ظاهر آن تغییر کند. اختلالات یادگیری بر مهارت های غیر کلامی و موفقیت فرد در آینده می تواند بسیار تاثیرگذار باشد. به طور کلی از جمله پیامد های عدم درمان اختلالات یادگیری می توان به موارد زیراشاره کرد :
- ایجاد احساس ناامیدی و کاهش انگیزه
- کاهش عزت نفس و اعتماد به نفس
- اضطراب و استرس
- مشکل در برقراری ارتباط با دیگران
- منزوی و گوشه گیر بودن
- بروز رفتارهای پرخاشگرانه
- تاثیر بسیار منفی بر استعداد، توانایی ها و قدرت یادگیری کودکان
- عدم موفقیت در تحصیل و حتی بی سوادی

نقش والدین در کمک به بهبود اختلالات یادگیری
والدین با آگاهی از نوع اختلال یادگیری کودک خود و شناخت ویژگی های مربوط به آن اختلال نقش موثری را در بهبود روند درمان بیماری خواهند داشت. ایجاد محیطی امن و بدون استرس که در آن کودکان احساس راحتی و پذیرش کنند، بسیار مهم است. بعضی از راه های کمک والدین به کودکانی که دچار اختلال یادگیری هستند، شامل موارد زیر می شود :
- شناخت نقاط قوت کودک و تلاش برای رشد و پرورش علایق و استعداد های او
- حمایت همه جانبه، تشویق و دفاع از آن ها در حد منطقی
- درک و انتظار بجا از توانایی کودک، در قبال انجام تکالیف خانه و انجام کارهایی که در خانه به آن ها اختصاص داده شده است.
- پرهیز از به کار بردن اصطلاحاتی که باعث خجالت و آسیب رساندن به کودک می شود.
- محیا ساختن، شرایطی که کودک بتواند در فعالیت هایی که درآن زمینه استعداد و یا علاقه دارد شرکت کند. مانند زمینه های موسیقی، هنری، ورزشی و یا سایر زمینه ها
- ایجاد حس اعتماد به نفس در کودک
- نظارت بر پیشرفت کودک و فراهم کردن آن چه کودک برای رسیدن به موفقیت به آن نیاز دارد.
- همکاری و ارتباط نزدیک بین خانه، مدرسه و درمانگر
سخن پایانی
اختلال یادگیری بیماری شایعی است که بسیاری از والدین نسبت به آن اطلاعات و آگاهی لازم را ندارند. با وجود اینکه اختلال یادگیری به صورت کامل قابل درمان نیست، اما با استفاده از روش های درمانی مؤثر، می توان آن را به خوبی کنترل کرد. به میزانی که روند تشخیص و درمان سریع تر انجام شود، به همان میزان نیز می توان امیدوار بود که روند درمان موفقیت آمیزتر باشد و در نهایت از بروز مشکلات جدی تر نیز پیشگیری به عمل خواهد آمد. در صورتی که شما هم تجربه ی هر کدام از انواع اختلالات یادگیری و درمان آن را داشته اید، لطفا در صورت تمایل تجارب خود را با ما به اشتراک بگذارید.