پرخاشگری منفعل یکی از مشکلاتی است که بسیاری از افراد با آن روبه رو هستند. این نوع از پرخاشگری، یک الگوی مخرب رفتاری است که می تواند به عنوان یک نوع سوء رفتار عاطفی در روابطی که افراد با آن درگیر هستند، ایجاد شود. در پرخاشگری منفعل افراد به جای صحبت کردن درباره ی علت خشم و عصبانیت خود و موضوعی که باعث ناراحتی و رنجش آنان شده است، از روش های غیرمستقیم برای نشان دادن این احساسات استفاده می کنند. این رفتارها، غیر مستقیم و غیر قاطعانه هستند که در ظاهر بی ضرر به نظر می رسند و معمولا از جانب افرد انکار می شوند. این موضوع باعث می شود که رفتار و حرف های افراد با هم، همسویی و همخوانی نداشته باشد.
دلایل و عوامل به وجود آمدن رفتارهای منفعل پرخاشگر
علت به وجود آمدن شخصیت منفعل پرخاشگر می تواند متفاوت و پیچیده باشد. این رفتار ها، می توانند ریشه در گذشته و شرایط موجود و حال حاضر فرد داشته باشد و بر روی روابط خانوادگی و عاطفی و حتی کاری و تحصیلی افراد تاثیر منفی بگذارد. در حقیقت پرخاشگری منفعل ناشی از عصبانیت، ناامیدی و یک ناراحتی عمیق و پنهان است. به طور کلی از جمله دلایل و علل به وجودآمدن پرخاشگری منفعل را می توان به موارد زیر اشاره کرد :
تربیت و پیشینه ی خانوادگی افراد :
برخی محققان بر این باورند که رفتار منفعل پرخاشگر ناشی از زندگی در خانواده ایی می باشد که امکان ابراز و بیان مستقیم احساسات و نظرات افراد وجود نداشته است و تشویق نمی شدند. در نتیجه افرادی که نمی توانند احساسات واقعی خود را راحت بیان کنند، راه هایی پیدا می کنند که منفعلانه عصبانیت یا خشم خود را ابراز کنند. در این خانواده ها معمولا افراد سلطه گر و پرخاشگر وجود دارند.
شرایط سلامت روان :
تحقیقات نشان داده است که افرادی که افسرده هستند امکان بروز پرخاشگری منفعل را بیشتر از سایرین در رفتارشان دارند. سبک افسردگی فرد و اینکه چطور به محرک های مختلف واکنش نشان می دهد، در این زمینه نقش دارد.
شرایط محیطی :
محیط نیز تاثیر مهمی در به وجود آمدن رفتارهای پرخاشگرانه ی منفعل دارد. اگر افراد در محیطی باشند که نشان دادن خشم از نظر اجتماعی پذیرفته نیست و همراه با هزینه های سنگین برای آن ها باشد، افرد ترجیح می دهند تا آن را به شیوه های غیرمستقیم واز راه های پنهانی بروزدهند.
ناخوشایند بودن بروز خشم :
برای بعضی از افراد قاطع بودن و بروز دادن راحت احساسات همیشه آسان نیست. در مواقعی که دفاع از حق خود و شفاف بودن سخت و ترسناک است، افراد ترجیح می دهند تا به روش های غیرمستقیم و پنهان روی بیاورند.
ضعف اجتماعی :
رفتار منفعل پرخاشگر در افرادی که در طول زندگی خود در معرض رفتار هایی مانند، مورد قضاوت قرار گرفتن یا مسخره شدن توسط دیگران بخاطر ظاهرشان و یا عدم توانایی فکری، کلامی، اجتماعی یا جسمانی بودند، بیشتر بروز می کند.
محرومیت یا محدودیت اجتماعی :
محدودیت ها و محرومیت های اجتماعی نظیر نداشتن حق آزادی بیان، قربانی شدن بخاطر تعصبات جنسیتی، تبعیضات فرهنگی، اختلاف طبقاتی در افراد باعث بروز رفتار های پرخاشگرانه ی منفعل می شود.
مثال هایی از رفتارهای پرخاشگری منفعل
رفتار پرخاشگرانه منفعل می تواند از کنایه های ظریف تا لحن تند صحبت متغیر و متفاوت باشد. تشخیص پرخاشگری منفعل در نگاه اول سخت و دشوار است. چیزی که در ابتدا یک اظهار نظر یا اقدام معمولی و بدون غرض به نظر می رسد، می تواند تبدیل به احساس خشم، دشمنی و آسیب شود که بر روابط افراد و یا سایر زمینه های زندگی فرد تأثیر می گذارد. پرخاشگری چه به صورت منفعلانه باشد و چه به صورت فعال، به راحتی می تواند روابط و تعاملات افراد را مختل کند. رفتار های پرخاشگرانه منفعل می تواند منجر به سردرگمی، استرس و اضطراب شود.
به عنوان مثال وقتی زنی از همسرش ناراحت است و همسر او در خانه در حال مطالعه است، به جای اینکه به همسرش بیان کند و بگوید که از دست او ناراحت و عصبانی است، صدای تلویزیون را آنقدر بلند می کند تا همسرش اذیت شود.
در روابط کاری نیز پرخاشگری منفعل با رفتار هایی مانند به تأخیر انداختن کار ها یا ناقص انجام دادن آن ها مشاهده می شود. به عنوان مثال، در نظر بگیرید مدیری در محل کار برنامه ای پیشنهاد داده است. شخص منفعل پرخاشگر ممکن است با آن برنامه مخالف باشد، اما به جای اینکه نظرش را مستقیم بگوید، ابراز موافقت می کند اما از راه های دیگری اقدام به خراب کردن برنامه می کند.
نمونه ایی دیگر از رفتار منفعل پرخاشگر هنگامی است که از یک فرد منفعل پرخاشگر درباره ی رفتن به یک مسافرت سوال می شود، او در ابتدا خود را موافق تمام برنامه ها نشان می دهد. این در حالیست که در واقعیت ناراضی است و نارضایتی خود را به روش های دیگری هنگام مسافرت نشان می دهد مانند غر زدن و یا رفتار های کارشکنانه ی دیگر.
علائم و نشانه های افراد منفعل پرخاشگر
پرخاشگری منفعل می تواند به شکل های گوناگونی نشان داده شود. در ادامه به بررسی رایج ترین رفتار هایی که افراد برای بیان خشم خود به صورت غیر مستقیم استفاده می کنند، می پردازیم.
- پرخاشگری منفعلانه در رفتار و ارتباط
- پرخاشگری منفعلانه در انجام وظایف
- پرخاشگری منفعلانه در کلام
- پرخاشگری منفعلانه از طریق تنبیه خود
پرخاشگری منفعلانه در رفتار و ارتباط :
رفتار های خاموش و سرد برخورد کردن، نادیده گرفتن و عدم تماس چشمی، پرهیز از دیدار و دوری از طرف مقابل، انزوای اجتماعی، دورویی، عمدا کسی را عصبانی کردن، کم محلی کردن، غافلگیری های منفی و ناراحت کننده از جمله نشانه های افراد منفعل پرخاشگر می باشد.
پرخاشگری منفعلانه در انجام وظایف :
به تعویق انداختن کار ها، فراموش کردن انجام کار ها، سختگیری، تکمیل نکردن کار ها و به پایان نرساندن آن ها، داشتن رفتار های خصمانه و اوقات تلخی در انجام کار ها، انجام دادن کار ها با رفتار عبوس، انجام ندادن کار ها از روی عمد و غرض، لجاجت در انجام کار ها، مقاومت در برابر کار ها و زیر پا گذاشتن توافق از جمله رفتار های افراد منفعل پرخاشگر است.
پرخاشگری منفعلانه در کلام :
شامل طعنه زدن، سربه سر گذاشتن های مکرر، غیبت کردن، سرزنش کردن، شوخی با تهدید های خشونت آمیز، بهانه جویی کردن به جای رد مستقیم درخواست طرف مقابل، نیز از ویژگی های افراد منفعل پرخاشگر است.
پرخاشگری منفعلانه از طریق تنبیه خود :
شامل تظاهر به قربانی بودن، ایجاد حس عذاب وجدان، ضعف نشان دادن عمدی برای دریافت دلسوزی، ایجاد احساس وظیفه نشناسی و تعهد نداشتن، به منظور کسب منافع و امتیازات غیرمنطقی است.
نحوه ی برخورد با افراد پرخاشگر
- قدم اول تشخیص صحیح و درست این گونه رفتار است.
- کنترل و مدیریت خشم خود، وقتی طرف مقابل شروع به چنین رفتاری کرد، سعی کنید عصبانیت خود را کنترل کنید.
- پرداختن به رفتار ها بدون اشاره یا سرزنش کردن، باعث می شود فرد بداند که شما این رفتار را می شناسید و اجازه نمی دهید مشکلِ ایجاد شده بدون صحبت کردن رها شود.
- حفظ کرامت خود و دانستن این واقعیت است که شما کاری نکرده اید که مستحق چنین رفتار هایی باشید.
- مرزبندی کردن می تواند باعث شفاف شدن شرایط شود و جلوی رفتار های ناهنجار از سوی هر دو طرف را بگیرد.
- درک طرف مقابل و همدلی کردن
عواقب و پیامدهای پرخاشگری منفعلانه
پرخاشگری منفعل بیماری نیست اما یک رفتار ناهنجار به شمار می رود که در آن فرد منفعل پرخاشگر به خود و دیگران فرصتی نمی دهد که به آن چه فکر می کند یا احساس می کند، گوش کند. رفتار پرخاشگرانه منفعل عواقب و پیامد های ناخوشایندی را به همراه دارد از جمله :
- کاهش کیفیت روابط اجتماعی و کاری فرد
- کاهش کیفیت روابط خانوادگی، عاطفی وشخصی فرد
- ایجاد فضای ناامنی
- عدم درک کنش یا واکنش از طرف مقابل و ایجاد ابهام برای فرد مقابل
- حل نشدن و برطرف نشدن علت موضوع و مسئله پیش آمده
- ایجاد خسارت های مادی و معنوی
درمان اختلال شخصیت منفعل پرخاشگر
رفتار منفعل پرخاشگر یا اختلال شخصیت منفعل پرخاشگر می تواند بر روی زندگی فرد تاثیر منفی بگذارد. در درمان این اختلال از تکنیک های، آموزشی، تحلیل روابط، تحلیل رویا، تحلیل انتقادات استفاده می شود که در اثر آن فرد منفعل پرخاشگر بتواند با مدیریت خشم و تنظیم هیجان آشنا شود، الگو های ناسالم در روابط خود را شناسایی کند و به طور عمیق تر نسبت به خویشتن آگاهی پیدا کند و روابط خود با دیگران را بهبود ببخشد. از جمله روش های درمان پرخاشگری منفعل می توان به موارد زیر اشاره کرد.
- روانشناس و مشاور می توانند به فرد کمک کنند تا الگو های رفتاری منفعل پرخاشگرانه را شناسایی کنند و به فرد بیاموزند که چگونه این رفتار ها را تغییر دهند.
- روانشناس و متخصین حوزه ی سلامت روان به فرد کمک می کنند تا عوامل موثر در پرخاشگری مانند خشم، خصومت و کمبود عزت نفس را از بین ببرد.
- در جلسات مشاوره فردی به فرد این امکان داده می شود که درباره ی تجربیات شخصی خود صحبت کند و از روانشناس درباره ی راه های مقابله با واکنش های منفعلانه و پرخاشگرانه کمک بگیرد و تکنیک های کنار آمدن و چگونگی حل مسئله را بشناسد.
- یادگیری ارتباط موثر و رفتار جراتمندانه هم به فرد این امکان را می دهد که چگونه افکار و نگرانی های خود را به شکل مناسبی بروز دهد که باعث کاهش پرخاشگری منفعل ناشی از خشم و خستگی شود.
- درمان دارویی هم در بعضی مواقع توسط پزشکان و متخصصان برای کنترل علائم شخصیت منفعل پرخاشگر تجویز می شود.
سخن پایانی
گاهی اوقات شناسایی پرخاشگری منفعل در دیگران، راحت تر از شناسایی این رفتار ها در خودمان است. اگر حدس می زنید که دچار این رفتار ها هستید، در خلوت خود به رفتارهای تان و علائم و نشانه های شخصیت منفعل پرخاشگر فکر کنید. رفتار هایی که این افراد از خود نشان می دهند ممکن است به علت ترس، عدم اعتماد به نفس ،نگرانی روانشناختی یا تجربه های نامطلوب در گذشته باشد. با تشخیص و درک این رفتار و آموزش و کمک از متخصصین می توان علائم این اختلال را کنترل و مدیریت کرد و سبب افزایش کیفیت زندگی فرد شد.