عوامل فساد در اجتماع و انواع آن

فساد یک نوع سواستفاده به حساب می آید و یک عمل منفی است. این سواستفاده می تواند در تمامی بستر های اجتماعی، خانوادگی، سیاسی، اقتصادی و حتی فرهنگی هم انجام شود. هر آنچه که از مسیر درست و عرف خود خارج شود به فساد در آن حوزه تبدیل می گردد که در این مقاله قصد داریم با مفهوم فساد شروع کرده و انواع آن را در اجتماع بررسی کنیم.

فساد چیست :

فساد واژه ایست که به انحراف معنوی یا اخلاقی از یک ایده ال گفته می شود که شامل اعمال متعددی از قبیل رشوه و اختلاس و... می باشد. فساد از نظر عامیانه عبارت است از سو استفاده از امکانات عمومی برای نفع شخصی یا گروهی، فساد از ریشه فسده به معنای جلوگیری از انجام اعمال درست و سالم در یک جامعه است، که باعث می شود آن جامعه را از هنجار ها و اعمال شایسته خود دور نماید. فساد یک نوع آسیب اجتماعی در جامعه است.

اگر بخواهیم به معانی دیگر فساد اشاره کنیم، می توانیم بگوییم :

• آشوب
• خرابکاری
• تباهی
• الواطی
• بی عفتی
• تبهکاری
• عیاشی
• فسق و فجور
• هرزگی
• بی بند و باری و...

انواع فساد

فساد، انحراف از مسیر درست است که در هر زمینه ای می تواند ایجاد شود و اگر انسان با انواع آن آشنایی داشته باشد، می تواند از بروز و گسترش فساد ها جلوگیری کند.

فساد سیاسی : 

فساد سیاسی یک نوع خلاف کاری است، که توسط افرادی انجام می شود که مسئولیت و قدرتی را در اختیار دارند و اغلب برای به دست آوردن منافع شخصی خودشان با تبانی و زد و بند به انجام می رسانند.

فساد فرهنگی :

فساد فرهنگی یعنی فعالیتی که بر خلاف عرف وارزش ها و مصلحت جامعه باشد.

فساد اجتماعی : 

تمایل به قانون گریزی و سنت شکنی فساد اجتماعی طلقی می شود، یکی از عوامل مهم ایجاد فساد اجتماعی فاصله طبقاتی است.

فساد اخلاقی : 

به تخطی از اخلاق و قانون شکنی اطلاق می گردد، که موجب کاهش امنیت اجتماعی، امنیت عمومی و افزایش تمایل به فحشا می گردد.

مهمترین عوامل فساد اخلاقی در اجتماع عبارتند از : 

1. ناکارآمدی دولت ها و مقابله با پیشرفت متناسب با زمانه خود

2. ناکارآمدی و ضعف نظام آموزش و پرورش

3. افزایش فقر و ایجاد فاصله طبقاتی در جامعه

4. تضعیف مبانی ارزشی افراد جامعه 

5. فقر فرهنگی 

6. ضعف و ناکارآمدی نظام خانواده 

7. عدم توانایی صدا و سیما در تولید محتوای مناسب اجتماع 

8. گسترش روابط خارج از عرف

فساد اقتصادی و مالی :

فساد اقتصادی ناشی از عدم التزام به قوانین و سواستفاده از موقعیت شغلی توسط متولیان مراجع اقتصادی از جمله بانک مرکزی، سازمان بورس، وزارت سمت و .. است. این فساد ناشی از  فقر اقتصادی افراد و یا براساس عدم برنامه ریزی دولت ها، بی نظمی مالی، نظام ناکارآمد مقننه، کمبود قوانین کارآمد و بی کفایتی مدیران، قدرت طلبی افراد و عدم نظارت صحیح و برخورد به موقع با اخلال کنندگان در نظام اقتصادی ایجاد می شود. رشوه، کلاهبرداری، اختلاس جز مفاسد اقتصادی هستند.

فساد امنیتی : 

فساد دستگاه های امنیتی از جمله وزارت اطلاعات، پلیس، نیرو انتظامی و سایر دستگاه ها و ارگان هاست و نفوذ افراد بیگانه و وابسته به دیگر کشور هاست.

فساد اداری :

 فساد اداری به عدم رعایت قوانین توسط مسئولین و توزیع رانت بین اطرافیان و همچنین پرداخت و دریافت رشوه اطلاق می گردد.

فساد اداری استفاده مغرضانه از خلل قانونی و عدم تمکین به قوانین وضع شده سازمان ها می باشد به صورت کلی می توان فساد اداری را در پنج مورد دسته بندی کرد :

• عدم رعایت قوانین و مقررات
• تغییر قوانین توسط مسئولین 
• عدم التزام به انجام وظایف قانونی
• عدم تکریم ارباب رجوع و مراجعین به ادارات
• ایجاد رانت وپذیرش رشوه و عدم رعایت انصاف در تکریم ارباب رجوع
•  

ریشه یابی عوامل اداری در ترویج فساد :
1- نبود سیستم پاسخ گویی مشخص مدیران در ادارات : 

عدم بررسی مدیران بر اساس اصول صحیح مدیریتی موجب ناکارآمدی سازمان و ناتوانی افراد و سازمان های بالا دستی در بررسی عملکرد آن ها از طرق علمی است.

2 – اختیارات کنترل نشده مدیران :

عدم نظارت بر مدیران و عدم وجود کنترل توسط سازمان های بالا دستی موجب ایجاد فساد اداری و بی نظمی در سازمان ها می شود. 

3- عدم ثبات در مدیریت : 

آمد و شد مدیران به طور خارج از قاعده و اصول موجب ناتوانی آن ها در اتمام پروژه های تعریف شده در زمان مدیریت شان می شود.

4-  عدم وجود امنیت شغلی و روانی برای کارکنان : 

عدم تقدیر و همچنین نبود نظام ارزشیابی مدون در سازمان موجب نبود احساس تعلق و ایجاد حس ناخوشایند در افراد می گردد.

5- نارسایی ، پیچیدگی ، تناقض و ابهام در قوانین و مقررات اداری :

موجب نبود نظم و ایجاد گمراهی در ارباب رجوع و حتی کارمندان می گردد.

6- عدم انتخاب صحیح افراد براساس معیارهای علمی و اصولی : 

عدم قرارگیری افراد در شغل مناسب خود براساس توانایی ها، دانش و اصول استخدامی

7- ناکارآمدی وضعف نظام اداری :

نصب مدیران نالایق در موقعیت های نامتناسب با تخصص و عدم توجه به رعایت قوانین و اصول اداری توسط کارمندان و کارفرمایان وعدم وجود نظام ارزشیابی مدون موجب افزایش فساد اداری عدم رعایت حقوق ارباب رجوع می گردد. 

8- بی کفایتی حرفه ای کارکنان :

عدم ارزشیابی کارمندان براساس اصول سازمانی و تحصیلات افراد 

10- عدم وجود نظام های صحیح انگیزشی و تشویق و تنبیه در اداره ها

11- ضعف دانش و مدیران نامتخصص

12- نبود وجدان کاری و انضباط شخصی

13- رواج تعلق افراد به منافع شخصی

عوامل ایجاد کننده فساد اجتماعی

 عوامل زمینه ساز فساد و انحرافات اجتماعی را در چند بستر اصلی بصورت کلی مورد بحث قرار می دهیم :
 

ضعف و ناتوانی بنیان خانواده

خانواده به عنوان رکن اصلی جامعه  نفش مهمی در اموزش و پرورش افراد به بهترین نحو دارد، نبود نهاد نظارتی بر خانواده ها و آموزش ندیدن پدر و مادر ها و همچنین و پدربزرگ ها  مادر بزرگ ها به عنوان والد در خانواده و عدم آموزش ارزش های اخلاقی و قوانین اجتماعی به کودکان در سنین مناسب موجب افت امنیت اجتماعی و اخلاقی و در پی آن مفاسد بزرگتر از جمله مالی و اداری است. آموزش خانواده ها و همچنین ایجاد محیط های مناسب فعالیت های خانوادگی در راستای آموزش این مهم به افراد خانواده موجب افزایش امنیت و آرامش در جامعه می شود. ایجاد حس امنیت و همبستگی در خانواده به عنوان کوچک ترین بخش اجتماع نیازمند ورود نهادهای نظارتی از جمله بهزیستی، آموزش و پرورش، وزارت ارشاد و... است.
 

 نظام آموزش و پرورش در فساد اجتماعی

پس از خانواده، نظام آموزش و پرورش بیشترین نقش را در تربیت افراد جامعه بر عهده دارند، نقش آموزش و پرورش در ایجاد جامعه مدرن و منسجم با فرهنگ قابل قبول نقش موثری دارد. نظام اموزشی با نفوذ در ناخود آگاه افراد و اموزش اصول اخلاقی و شخصیتی در راستای ایجاد افرادی مفید و با نظام باوری ارزشی و بدور از میل به فساد اخلاقی و اقتصادی نقش مهمی دارد.

فرهنگ سازی نامناسب :

دیگر عوامل زمینه ساز برای ایجاد فساد در جامعه می باشد. باید توجه داشت که فرهنگ سازی نامناسب موجب ایجاد انواع فساد از جمله اخلاقی، اقتصادی، اجتماعی است. ایجاد فضاهای فرهنگی و آموزشی مناسب برای برای افراد در سنین مختلف برای آموزش و نشر فرهنگ متناسب با عرف و ویژگی های جامعه یکی از اهداف نظام اجتماعی است. این آموزش ها در راستای ایجاد فرهنگ عمومی و نشر اخلاق و حفظ نظم اجتماع و کاهش هزینه های مقابله با فساد اجتماعی وفساد اقتصادی است.

 ناتوانی دولت ها، در رویارویی با انواع فساد

دولت ها به عنوان یکی از مهم ترین نهاد های اجتماعی، مسئولیت حفظ و نگه داری از استقلال، ارزش ها و باور ها را بر عهده دارند. دولت قدرتمند و مسئول به دولتی گفته می شود که بتواند هم ازخود در برابر فساد و انحرافات اخلاقی، اجتماعی، اقتصادی و... محافظت کنند و هم در جامعه از بروز انحرافات اجتماعی جلوگیری نمایند. اگر نظام اداری و دولت در یک جامعه به انحراف و فساد آلوده باشد و یا توانمندی اصولی برای مقابله جدّی با انحراف ها و مفاسد اجتماعی را نداشته باشد، فساد و تمام ارکان آن جامعه را فرا می گیرد. دولت با در اختیار داشتن آموزش و پرورش، دانشگاه ها و دیگر مراجع عمده حکومتی نقش اساسی در مقابله با فساد دارند.

 ضعف باورهای اخلاقی افراد و ایجاد فساد اجتماعی

آن چه بیان گردید، عوامل زمینه ساز فساد اجتماعی محسوب می شود، امّا بخشی دیگر از عوامل که در رابطه مستقیم و مناسب با مفاسد و انحرافات اجتماعی دارد، مربوط به خود فرد می باشد و عبارتست از تضعیف و کم رنگ شدن باور های اخلاقی در افراد. اگر اخلاق در لایه های گوناگون اجتماع اخلاقی و پای بندی به اصول و ارزش در افراد وجود نداشته باشد. هیچ عامل دیگری نمی تواند از فساد اخلاقی و اجتماعی و سایر انحرافات در افراد جلوگیری نماید. تضعیف باور های اخلاقی در رفتار و شخصیت افراد به گونه های مختلف ظاهر می شود.

 عدم پایبندی به اصول و قوانین اجتماعی

عدم آموزش مناسب قوانین اخلاقی و اجتماعی به افراد طبقات مختلف جامعه و ایجاد قوانین تنبیهی و تشویقی برای افراد مختلف موجب ایجاد فساد اجتماعی و اقتصادی در سطح اجتماع می شود.
 

 پیروی از خواسته های شخصی

در یک جمع بندی کلّی می توانیم این نتیجه را بگیرم که پیروی از خواسته های شخصی و منافع خود ازعوامل اصلی فساد در فرد و جامعه محسوب می شود، امّا عوامل دیگر نقش زمینه ساز را ایفا می کند، یعنی هر نهادی که وظیفه و مسئولیت خود را به صورت صحیح انجام ندهد، خود عامل و زمینه ساز فساد محسوب می شود.

عوامل جلوگیری از فساد اجتماعی :

• آموزش کودکان و خانواده ها 
• کاهش تفاوت طبقاتی
• وضع قوانین متناسب با زمان و فرهنگ جامع 
• کاهش فقط و تنگدستی
• تولید محتوا موثر در رسانه های گروهی 
• تنبیه و تشویق متناسب با جرم در جامعه 
• تلاش برای حفظ وحدت اجتماعی 

نتیجه گیری :

به طور کلی فساد یعنی سو استفاده از مقام و جایگاهی که به شخصی داده شده است که از آن در راستای منافع خودش استفاده  کند تا از طریق جایگاهی که دارد به درجات بالاتر و یا به دست آوردن منافع بیشتر استفاده کند. فساد یک نوع آسیب اجتماعی به شمار می رود، که از رفتارهای نامناسب و اتفاق های نا به هنگام در طول زندگی پیروی می کند که به سوی انحرافات اخلاقی و اجتماعی سوق می دهد. اگر بخواهیم چند نمونه از عوامل فساد اجتماعی را نام ببریم شامل ناکارآمدی کانون خانواده، آموزش و پرورش ناکارآمد، عدم آموزش ارزش های اخلاقی و اصول و قوانین اجتماعی متناسب با زمان و فرهنگ جامعه است که آموزش مفهوم خود کنترلی به کودکان در خانواده و مراکز آموزشی می تواند به اشاعه این مفهوم کمک کند.