کودکان کار، قربانیان بی صدا و از آسیب پذیرترین افراد جامعه به حساب می آیند که نه تنها از حقوق اولیه خود محروم هستند، همچنین با مشکلات روحی و روانی زیادی رو به رو هستند. این مشکلات نه تنها زندگی شخصی خودشان را تحت تاثیر قرار می دهد و به خطر می اندازد، بلکه تاثیرات جبران ناپذیری بر جامعه هم می گذارد. کودکان کار به دلیل شرایط سخت و خاص زندگی شان، نسبت به کودکان دیگر بیشتر در معرض آسیب های اجتماعی قرار دارند و به همین دلیل می توان آن ها را به عنوان کودکان آسیب دیده حساب کرد.
عوامل موثر در شکل گیری کودکان کار
واقعاً چرا باید کودک بی گناهی که معصوم به این دنیا پا می گذارد حتی از نوزادی در خیابان ها مورد سواستفاده یکسری افراد سودجو قرار بگیرد ؟! چه عواملی باعت پدید آمدن کودکان کار می شود ؟ در ادامه مطالب دسته ای از این عوامل را بررسی می کنیم.
فقر اقتصادی :
یکی از مهم ترین دلایل کودکان کار فقر است. در خانواده هایی که وضعیت اقتصادی خوبی ندارند و به دلیل فشار های مالی مجبور می شوند برای کمک به تامین نیاز های زندگی، وارد بازار کار شوند.
والدین در این خانواده ها اغلب توانایی تامین نیاز های زندگی شان را ندارند و مجبور می شوند از فرزندان بخواهند، که برای کمک به نیاز های خانواده کار کنند. در چنین خانواده هایی، درآمد والدین معمولا پایین است و حمایت کافی هم وجود ندارد، بنابراین کودکان چاره ای جز کار کردن ندارند.
بیکاری والدین :
یکی دیگر از عواملی است که منجر به شکل گیری این شرایط، برای کودکان می شود این است که وقتی والدین بیکار هستند یا شغل های کم درآمدی دارند، کودکان مجبور می شوند برای کمک به درآمد خانواده وارد بازار کار شوند. در مناطقی که فرصت های شغلی محدود است، این فشار بیشتر احساس می شود و کودکان به جای رفتن به مدرسه، به کار مشغول می شوند.
تبعیض های اجتماعی :
در جامعه ای که اختلاف طبقاتی زیاد است، کودکان طبقات محروم بیشتر در معرض کار قرار می گیرند. این تبعیض ها موجب می شود که کودکان از خانواده های کم درآمد نتوانند به تحصیل و امکانات رفاهی دسترسی داشته باشند و برای کمک به خانواده مجبور به کار می شوند.
دسترسی محدود به آموزش :
در بسیاری از مناطق، کودکان به دلیل کمبود مدارس مناسب یا هزینه های بالا، از دسترسی به آموزش محروم می شوند. برخی خانواده ها توانایی خرید لوازم تحریر یا پرداخت شهریه را ندارند و در نتیجه کودکان مجبور می شوند، تحصیل را رها کرده و وارد بازار کار شوند.
کمبود آموزش مناسب یکی از مهم ترین دلایل کار کودکان است.
فشار های خانوادگی :
در خانواده هایی که تعداد فرزندان زیاد است و والدین توانایی برطرف کردن نیاز های مالی اعضا رو بصورت کافی ندارند، کودکان به عنوان نیروی کار استفاده می شوند. در این شرایط، والدین از کودکان خود انتظار دارند که به تامین هزینه های زندگی کمک کنند. در برخی فرهنگ ها، کار کردن کودکان به عنوان یک امر طبیعی در نظر گرفته می شود و والدین فرزندان خود را به کار کردن تشویق می کنند.
مهاجرت :
خانواده هایی که به دلیل جنگ یا شرایط اقتصادی به ناچار مهاجرت می کنند، معمولا با مشکلات مالی زیادی رو به رو می شوند. کودکان این خانواده ها به دلیل نبود حمایت های دولتی و خدمات اجتماعی مناسب، مجبور می شوند برای تامین نیاز های خود و خانواده شان کار کنند.
ضعف قوانین حمایتی :
در بسیاری از کشور ها، قوانین حمایت از کودکان به درستی اجرا نمی شود وبه همین خاطر مشکل کار کودکان همچنان ادامه دارد، چون نظارت بر این قوانین کافی نیست و مجازات های کمی برای کارفرمایانی که از کودکان کار استفاده می کنند وجود دارد و این امر باعث می شود که این مشکل حل نشود. علاوه بر این، کمک های دولتی به خانواده های کم درآمد کافی نیست و به همین دلیل، خیلی از خانواده ها به ناچار از نیروی کار خود استفاده می کنند تا بتوانند نیاز های زندگی شان را تامین کنند.
باور های فرهنگی و اجتماعی :
در برخی فرهنگ ها، کار کردن کودکان به عنوان بخشی از زندگی عادی و روزمره آن ها به حساب می آید. برخی از والدین باوردارند که کار کردن از سنین پایین به کودکان مهارت هایی را می آموزد که در آینده به آن ها کمک می کند. این نوع تفکر به خصوص در اجتماع سنتی و روستایی رواج دارد و باعث می شود کار کردن کودکان یک رفتار طبیعی و عادی در نظر گرفته شود.
چه کسانی از کودکان کار استفاده می کنند ؟
کودکان کار به اختیار و تصمیم خود، مشغول به کار نمی شوند و افرادی که از وجود آن ها می توانند درآمدزایی کرده و بهره ببرند ؛ آن ها به کار کردن وا می دارند. در ادامه به دسته بندی از این افراد و گروه ها اشاره می کنیم.
کارفرمایان و صاحبان مشاغل
در بسیاری از صنایع مختلف، از کودکان کار به عنوان نیروی کار ارزان استفاده می شود. این کارفرمایان معمولا به دنبال این هستند که هزینه ها را کاهش داده و سود خود را افزایش دهند، زیرا کودکان دستمزد کمتری می گیرند و برای آن ها گزینه ی مناسبی محسوب می شوند.
کشاورزان
در جوامع مختلف، از کودک کار به عنوان نیروی کار در بخش های کشاورزی استفاده می کنند. آن ها در برداشت محصول، مراقبت از حیوانات و فعالیت های کشاورزی دیگر مشغول به کار هستند.
کسب و کارهای محلی
کسب و کار های محلی مثل مغازه ها و رستوران ها، از کودکان برای انجام کارهای مختلف استفاده می کنند. این افراد برای صرفه جویی در هزینه ها، کودکان را به عنوان نیروی کاری ارزان انتخاب می کنند.
حضور در خانواده های فقیر و کم درآمد
معمولا برای کمک به درآمد خانواده مجبور به کار می شوند. والدین که توانایی تامین هزینه های زندگی را ندارند، به ناچار از فرزندان می خواهند که با کار کردن به گذران زندگی کمک کنند.
گروه قاچاقچیان و خلاف کاران
گاهی اوقات کودکان را به صورت غیر قانونی به کار می گیرند و ممکن است کودک را مجبور کنند در شرایط خطرناک و کار های غیر قانونی فعالیت داشته باشد.
کار های خانگی
برخی از خانواده ها از کودکان برای انجام کارهای خانه مثل نظافت استفاده می کنند. این وضعیت بیشتر در خانواده های کم درآمد و فقیر دیده می شود.
بازار های غیر رسمی
کودکان در این بازارها به عنوان دست فروش فعالیت می کنند. این نوع کار ها در زمان های خاصی در سال و در مکان های شلوغ بیشتر دیده می شود.
آسیب ها و چالش های کودکان کار
آسیب های این کودکان به چند بخش تقسیم می شود و می تواند تاثیرات روحی، جسمی، اجتماعی و آموزشی را در بر گیرد.
آسیب های جسمی :
تعداد بسیاری از این کودکان کار به ناچار مجبور می شوند ؛ کار هایی را انجام دهند که برای سن و توان بدنی آن ها مناسب نیست، مانند حمل کردن بارهای سنگین، کار در کارگاه های صنعتی، کار در مزرعه و کشاورزی.
این نوع فعالیت های جسمی، باعث آسیب های جدی مثل مشکلات عضلانی و حتی نقص عضو می شود. این کودکان معمولا در محیط هایی کار می کنند که بهداشت و ایمنی در آن ها رعایت نمی شود و این شرایط باعث افزایش خطر بیماری های تنفسی، پوستی و دیگر مشکلات جسمی می شود.
آسیب های روحی و روانی :
استرس و اضطراب کودکان کار، به دلیل فشار کاری زیاد و شرایط دشوار، در اغلب موارد دچار استرس و اضطراب می شوند. بسیاری از کودکان کار فرصت تجربه دوران شیرین کودکی را از دست می دهند، زیرا آن ها به جای بازی و یادگیری، باید با چالش های زندگی روبه رو شوند، که این موضوع باعث کاهش شادی آن ها و افزایش افسردگی می شود. برخی از کودکان کار ممکن است در معرض خشونت های دیگران و سو استفاده های دیگر قرار بگیرند. کارفرمایان یا حتی اعضای خانواده ممکن است از کودکان برای اهداف نادرست استفاده کنند.
آسیب های اجتماعی :
کودکان کار معمولا به دلیل اینکه ساعات طولانی مشغول به کار هستند و فرصت کافی برای ارتباط با همسالان خود را ندارند، از جامعه و فعالیت های اجتماعی فاصله می گیرند و این تنهایی می تواند به مشکلات اجتماعی در آینده منجر شود. حقوق اولیه کودکان، مانند حق تحصیل و بازی در این شرایط در نظر گرفته نمی شود و همین موضوع می تواند باعث شود که به جامعه و افراد بی اعتماد شوند.
آسیب های آموزشی :
تعداد بسیار زیادی از کودکان مجبور به ترک تحصیل می شوند، چون وقت و انرژی کافی برای تحصیل را ندارند. این موضوع باعث می شود که سواد و مهارت های آن ها در آینده کاهش پیدا کرده و حتی کودکانی که به تحصیل ادامه می دهند، ممکن است به دلیل فشار های کاری زیادی که دارند به درستی، نتوانند برای آموزش وقت بگذارند و این شرایط می تواند باعث شود که فرصت های شغلی در آینده را از دست بدهند.
آسیب های اقتصادی :
کودکان کار به دلیل نداشتن امکانات بهتر، نمی توانند در آینده شغل مناسبی را پیدا کنند، زیرا تحصیلات ندارند و مهارت های لازم را هم یاد نگرفته اند و از طرفی کارفرمایان از آن ها سواستفاده کرده و دستمزد بسیار کمتری به نسبت افراد دیگر به آن ها می دهند و این موضوع به کودکان آسیب می رساند و آن ها را از شرایط بهتر محروم می کند.
راه کار ها و پیشنهادات برای کاهش آمار کودکان کار
برای مقابله کردن با این موضوع، می توان اقدامات مختلفی در نظر گرفت : از جمله فراهم کردن فرصت های مناسب آموزشی و بورسیه های تحصیلی است تا کودکان به مدرسه بروند و نیازی نباشد که بخواهند کار کنند. در این زمینه می بایست دولت ها بر خانواده های فقیر نظارت کنند و آن ها را حمایت کنند تا این کودکان مجبور نشوند برای تامین نیاز های خانواده کار کنند. همچنین باید قوانینی را در نظر بگیرند تا از استخدام کودکان در مشاغل پر خطر و با سن پایین جلوگیری شود و باید مدیریت بیشتری برای اجرای این قوانین در نظربگیرند.
آموزش و افزایش آگاهی
در این زمینه باعث می شود که جامعه درباره ی عواقب کار کودکان و آسیب ها، اطلاعات بیشتری داشته باشند تا بتوانند آن ها را حمایت کنند. با برگزاری دوره های آموزشی، می توان اطلاعات کافی را درباره تبعات کار کودکان در سنین پایین و نادیده گرفتن حقوق آن ها هشدار داد. این کار نه تنها به خانواده ها کمک می کند بلکه دیدگاه اجتماع را تغییر دهد و باعث حمایت بیشتری از کودکان کار می شود.
دولت ها و موسسات جهانی
دولت ها و موسسات جهانی، می توانند برای بهبود شرایط اجتماعی کودکان کار و خانواده های آن ها اقداماتی را در جهت حمایت از آن ها انجام دهند تا فشار اقتصادی خانوار کمتر شود و زندگی این کودکان بهتر شکل گیرد.
تشویق کودکان کار
شویق کودکان کار، به ادامه تحصیل و فراهم کردن امکانات و فرصت های آموزشی، می تواند شرایط زندگی و آینده آن ها را تغییر دهد. دولت ها و سازمان های خصوصی می بایست برنامه هایی در جهت پیشرفت کودک کارطراحی کنند که از طریق بورسیه های تحصیلی و کلاس های آموزشی، مانع از ترک تحصیل آن ها شوند.
نتیجه گیری
کودکان کار با چالش های مختلفی روبه رو هستند که شامل مشکلات روحی، جسمی، اجتماعی و اقتصادی می شود. این آسیب ها نه تنها بر کیفیت زندگی آن ها تاثیر می گذارد بلکه می تواند پیامد های جبران ناپذیری را برای جامعه داشته باشد. برای مقابله کردن با این معضل، نیاز به گسترش آگاهی و آموزش و حمایت از این کودکان است تا بتوان به شرایط زندگی آن ها کمک کرد و از حق و حقوق آن ها محافظت کرده، تا شرایط زندگی آن ها بهبود پیدا کند. با کمک و همیاری همگانی می توانیم تلاش کنیم تا این کودکان از این وضعیت نجات پیدا کنند و آینده ی بهتری را برای خود رقم بزنند.