بیش فعالی یا به عبارتی اختلال کم توجهی، یک اختلال رفتاری شایع در کودکان بوده که ممکن است تا نوجوانی و حتی بزرگسالی ادامه داشته باشد و باعث بروز مشکلاتی از قبیل نداشتن تمرکز، اختلال در یادگیری، رفتار های هیجانی زیاد و حواس پرتی شود و این کودکان مثل افراد عادی دیگر کنترلی روی رفتار خود ندارند و در این مقاله در خصوص عوامل و راه کار های کاربردی در این زمینه می پردازیم.
تحقیق ها و آمارهای علمی اختلال بیش فعالی
طبق آمار سازمان بهداشت جهانی، بین 5 تا 7 درصد از کودکان در جهان با اختلال نقص توجه مواجه هستند. این آمار نشان می دهد که این اختلال رفتاری یک مشکل شایع و جهانی در کودکان محسوب می شود، که نیاز به توجه ویژه و بررسی های دقیق تری دارد.
عوامل موثر در بیش فعالی
با وجود تحقیقاتی که انجام شده هنوز علت دقیقی برای بیش فعالی مشخص نشده است، اما یکی از علل مهم این اختلال را ژنتیک می دانند و تحقیقات نشان داده اند که عوامل ژنتیکی نقش مهمی در بروز این اختلال دارند.
امروزه در خصوص این اختلال کم توجهی عوامل دیگری هم شناخته شده که می تواند در بروز این اختلال موثر باشند مثل : عوامل محیطی مثل زایمان زود رس، کم وزن بودن نوزاد در هنگام تولد.
علائم کودکان بیش فعال
باید در نظر داشته باشیم این اختلال با افزایش سن کودک ممکن است که تغییر کند و گاهی شدت آن متفاوت می باشد.
عدم تمرکز و دقت :
این کودکان معمولا در مواقعی که معلم درس می دهد و یا سوالی می پرسد، قادر نیستند به راحتی تمرکز کنند و دقت کافی ندارند ؛ به همین خاطر در یادگیری دچار مشکل می شوند.
حواس پرتی :
کودکان بیش فعال در اغلب موارد وسایل خود را گم می کنند و در انجام کار های روزمره به راحتی حواس شان پرت می شود.
فعالیت بیش از حد :
این کودکان معمولا آرام و قرار ندارند و دائما در حال جنب و جوش هستند، به گونه ای که نمی توانند برای مدت طولانی در یک مکان بمانند و یکجا بنشینند.
زیاده گویی و قطع صحبت دیگران :
آن ها تمایل دارند صحبت دیگران را قطع کنند و بیش از حد صحبت می کنند.
خیال پردازی و افکار منفی :
این کودکان ممکن است به خیال پردازی و افکار منفی مبتلا باشند.
فرار از فعالیت های درسی :
آن ها از انجام دادن تکالیف درسی فراری هستند ولی درعوض از فعالیت های فیزیکی و پر تحرک لذت می برند.
فراموشی :
فراموشی و نداشتن توجه به جزئیات یکی دیگر از ویژگی های رفتاری این کودکان بیش فعال است.
این علائم معمولا از سن 6 سالگی به بعد، بروز پیدا می کند به این خاطر که کودک وارد اجتماع می شود و این اختلال خود را نشان می دهد.
روش های درمان بیش فعالی کودکان
برای درمان بیش فعالی، دو روش اصلی وجود دارد : دارو درمانی و بازی درمانی
دارو درمانی معمولا به عنوان اولین روش پیشنهاد می شود، اما بازی درمانی هم می تواند به عنوان مکمل درمان دارویی مورد استفاده قرار بگیرد.
دارو درمانی :
دارو های مختلفی وجود دارند که می توانند به کاهش علائم بیش فعالی کمک کنند. این دارو ها که اغلب شامل محرک های سیستم عصبی هستند و به کودک کمک می کنند تا بتواند تمرکز خود را افزایش دهد و رفتار های خود را بهتر کنترل کند. باید توجه داشت که مصرف این داروها باید زیر نظر پزشک متخصص باشد و ممکن است نیاز به تنظیم دوز یا تغییر دارو وجود داشته باشد. برخی از دارو های رایج شامل (ریتالین) و (آمفتامین ها) هستند که معمولا به بهبود تمرکز و کاهش بی قراری کودکان کمک می کند.
بازی درمانی :
این روش به کودکان کمک می کند تا از طریق بازی، مهارت های ارتباطی خود را تقویت کنند و با چالش های روزمره بهتر مقابله کنند و از طریق بازی های خاصی مثل بازی های گروهی و حرکتی یاد می گیرند که رفتار های خود را بهتر مدیریت کنند. این نوع بازی ها، مهارت های اجتماعی مثل صبر را به کودکان یاد می دهند و انرژی اضافی آن ها تخلیه می شود.
بررسی سایر روش های درمانی برای کودکان بیش فعال
علاوه بر دارو درمانی و بازی درمانی، می توانید به روش های درمانی دیگر هم مراجعه کنید، مثل : رژیم غذایی مناسب، روان درمانی و رفتار درمانی.
در ادامه به این مبحث می پردازیم که این روش ها هم می توانند به بهبود وضعیت کودک کمک کنند.
یکی دیگر از روش های کمک به مدیریت بیش فعالی، توجه به رژیم غذایی کودک است. تغذیه مناسب می تواند تاثیر زیادی در کنترل علائم بیش فعالی داشته باشد. تحقیقات نشان می دهد که برخی از غذا هایی که حاوی قند و شکر و مواد افزودنی هستند، ممکن است باعث تشدید علائم بیش فعالی شوند. بنابراین والدین می توانند با حذف و کاهش این مواد غذایی کودک، به بهبود تمرکز و کاهش بی قراری او کمک کنند. به جای این مواد، مصرف خوراکی های سالم مانند میوه ها، سبزیجات و پروتئین های مفید می تواند اثرات مثبتی روی رفتار و تمرکز کودک داشته باشد.
روان درمانی به کودکان کمک می کند تا احساسات و افکار خود را بهتر مدیریت کنند ؛ البته با در نظر گرفتن روش های مشاوره فردی و مشاوره خانوادگی.
در جلسات مشاوره فردی، کودک می تواند افکار منفی و احساسات خود را بشناسد و با کمک مشاور راه های مقابله با این احساسات را یاد بگیرد. همچنین، تکنیک هایی برای مدیریت استرس و افزایش اعتماد به نفس به کودک آموزش داده می شود.
در جلسات مشاوره خانوادگی، خانواده ها بخش مهمی از روند درمان هستند. در مشاوره های خانوادگی، اعضای خانواده یاد می گیرند که چگونه از کودک حمایت کنند و محیطی امن و مثبت برای او فراهم کنند. همچنین، والدین و فرزندان راه های برقراری بهتر ارتباط را یاد می گیرند.
راه کارهای عملی مدیریت کودکان بیش فعال برای والدین و مربیان
برای کمک به مدیریت کودکان بیش فعال، والدین و مربیان می توانند از این راه کارها استفاده کنند، چون نقش مهمی در مدیریت و کمک به کودکان دارند.
برنامه روزانه منظم :
کودکان بیش فعال به ساختار و نظم نیاز دارند. یک برنامه روزانه منظم می تواند به آن ها کمک کند تا بهتر با محیط اطراف خود هماهنگ شوند و رفتارشان را کنترل کنند.
تشویق مثبت :
توجه به رفتارهای مثبت و تشویق کودک به هنگام انجام کارهای خوب می تواند او را به تکرار آن رفتار ها تشویق کند و استفاده از پاداش های کوچک و مطلوب می تواند اثر گذاری بهتری داشته باشد.
کاهش محرک ها :
محیطی آرام و بدون محرک های اضافی به تمرکز کودک کمک می کند، برای مثال بهتر است هنگام انجام تکالیف درسی، تلویزیون یا هر گونه صدای اضافی خاموش باشد، تا محیط امن و آرام تری ایجاد شود.
فعالیت های بدنی منظم :
کودکان بیش فعال به فعالیت های بدنی منظم نیاز دارند تا انرژی اضافی خود را تخلیه کنند. ورزش هایی مثل دوچرخه سواری، دویدن و شنا می تواند به افزایش تمرکز و کاهش بی قراری کمک کند.
تقسیم وظایف به بخش های کوچک :
کارهای بزرگ و پیچیده می تواند باعث اضطراب و خستگی کودک شود، پس بهتر است وظایف را به بخش های کوچک تر تقسیم کنید و برای هر بخش، یک هدف مشخص تعیین کنید.
استفاده از روش های آرام سازی :
تکنیک هایی مثل تمرین های تنفسی یا بازی هایی از این قبیل می تواند به کودک کمک کند تا در مواقع استرس آرامش بیشتری داشته باشند و هیجانات شان را بهتر مدیریت کنند.
اثرات ADHD بر زندگی کودک بیش فعال
اختلال بیش فعالی (ADHD) می تواند بخش های مختلف زندگی کودک را تحت تاثیر قرار دهد و مشکلاتی در بلند مدت ایجاد کند.
تاثیرات تحصیلی :
کودکان مبتلا معمولا به دلیل مشکلات در توجه و تمرکز با چالش های تحصیلی جدی مواجه می شوند. این کودکان ممکن است نتوانند به خوبی در کلاس درس تمرکز کنند، اطلاعات را به خوبی حفظ کنند و یا تکالیف خود را به به موقع انجام دهند، این مشکلات می تواند باعث افت تحصیلی و کاهش علاقه آن ها به یادگیری شود، که در بلند مدت بر موفقیت تحصیلی آن ها تاثیر منفی می گذارد.
تاثیرات اجتماعی :
رفتارهای تکانشی و ناتوانی در توجه به نشانه های اجتماعی ممکن است باعث شود که این کودکان توسط همسالان خود طرد شوند. ناتوانی در رعایت نوبت، قطع کردن صحبت دیگران و رفتار های غیر قابل پیش بینی می تواند به مشکلات ارتباطی و کاهش کیفیت روابط اجتماعی آن ها منجر شود.
تاثیرات عاطفی :
مشکلات عاطفی در کودکان بیش فعال می تواند ناشی از ناتوانی در انجام کارهای روزمره، یا ناکامی در مدرسه باشد. این کودکان اغلب با احساساتی مانند اضطراب، افسردگی و اعتماد به نفس پایین رو به رو هستند. این وضعیت می تواند به طور جدی بر کیفیت زندگی آن ها تاثیر گذاشته و احساس عاطفی شان را مختل کند. به طوری که در مواجهه با مشکلات روزانه، بیشتر احساس ضعف و ناتوانی می کنند.
رفتارهای غیر قابل پیش بینی کودک بیش فعال و تاثیر آن بر روابط اجتماعی
کودکان بیش فعال در اغلب موارد رفتارهایی غیر قابل پیش بینی دارند، که این رفتار به دلیل ناتوانی در کنترل هیجانات و رفتار های خود، ممکن است باعث مشکلاتی در روابط اجتماعی آن ها شود. این کودکان ممکن است با گذر زمان از جمع دوستان و خانواده طرد شوند و این امر باعث می شود که اعتماد به نفس آن ها از بین برود.
نتیجه گیری :
اختلال بیش فعالی برای کودکان و خانواده های شان می تواند چالش بزرگی باشد، اما باید بدانیم این اختلال قابل مدیریت است. با همکاری نزدیک خانواده ها، معلم ها و متخصصین در این زمینه، می توانیم محیطی حمایتی فراهم کنیم تا کودکان مبتلا بتوانند به رشد و شکوفایی خود دست یابند. ابزار ها و روش های متنوعی برای مدیریت این اختلال رفتاری وجود دارد که می تواند به بهتر شدن کیفیت زندگی این کودکان کمک کند. از دارو های مخصوص گرفته تا روش های رفتاری و مشاوره، هر یک از این روش ها می توانند به کنترل علائم و رشد مهارت های اجتماعی و تحصیلی کمک کند. بنابراین آگاهی و آموزش والدین و معلمان درباره این اختلال بسیار مهم است. وقتی همه ی ما درک بهتری از این اختلال داشته باشیم، می توانیم فضای پذیرش و حمایتی بیشتری برای کودکان فراهم کنیم. در نهایت، با تمرکز بر نقاط قوت و موفقیت های کودک، می توانیم به آن ها کمک کنیم تا توانایی ها و مهارت های خود را کشف کنند و به اهدافشان برسند.